معرفی رشته مهندسی آب و خاک

مقدمه

این رشته اصلا معادل منابع طبیعی - گرایش مرتع و آبخیزداری نیست.بلکه تلفیقی از مهندسی آب و رشته خاک شناسی می باشد که هر دو رشته زیر گروه کشاورزی می باشند.ضمنا بسیاری از دروس این رشته با دروس رشته مهندسی عمران مشابه می باشد. در این رشته تلفیقی از اصلی ترین دروس رشته مهندسی آب مثل هیدرولیک انهار مهندسی زهکشی و طراحی سازه ... و همچنین اصلی ترین دروس خاکشناسی از قبیل شیمی ، فیزیک خاک ، بیولوژی خاک  ، رده بندی خاک و حفاظت خاک دیده میشود.

این رشته اخیرا در دانشگاههای پیام نور پذیرش دارد با عنوان مهندسی آب و خاک که در مقطع کارشناسی دانشجو می پذیرد

تاریخچه و معرفی

گرایش مهندسی آب

رشته مهندسی آب , مفاهیم پایه در علم آب و خاک را مد نظر دارد و دانشجویان با اصول مهندسی و روشهای آبیاری, طراحی سیستمهای زهکشی , طراحی سازه ها و شبکه های آبیاری و طراحی و کاربرد تجهیزات نوین آبیاری آشنایی کامل پیدا می کنند.

مهندسی آب در کارشناسی ارشد درارای سه گرایش سازه های آبی, آبیاری - زهکشی و منابع آب می باشد.

اگر به برخی از خبرهاو آمار آب های شیرین توجه کنید و به عواقب خطرناک خشکسالی و خسارت های جبران ناپذیر آن فکر کنید آنچه از تعجب شما می کاهد و به ارزش اسم این رشته می افزاید همان برخورد مهندس با آب ، این ماده حیات بخش است محدودیت منابع ، نیاز روز افزون و افزایش جمعیت برای مهندسی کردن در حوزه آب آنقدر ارزشمند و ضروری است که نیازی به دلیل و برهان ندارد ،برای تامین نیروی انسانی متعهد و متخصص در رشته آبیاری و زهکشیبه منظور نیل به خودکفایی در زمینه آبیاری و زهکشی لازم است متخصصینی تربیت شوند که بتوانند با استفاده از دانش و تجربیات خود در توسعه و رشد اقتصادی کشور از طریق بالا بردن راندمان استفاده از منابع آب و خاک دخالت کرده و در امور تحقیقات و آموزش و برنامه ریزی و طراحی و زهکشی نیز خدمت نمایند.

آشنایی با رشته مهندسی کشاورزی -آب

هدف این رشته استفاده از آب در کشاورزی است . بنابراین یک مهندس آب باید با آب و ویژگی های آن،طریقه انتقال آب به محل مصرف و طریقه استحصال آب آشنا باشد و برای تسلط به موارد فوق لازم است که از دانش های دیگری از قبیل:

زمین شناسی، هوا شناسی،خاک شناسی،گیاه شناسی،طراحی و ساخت تاسیسات آبی و مکانیزم مصرف آب توسط خاک و گیاه اطلاع داشته باشد . به عبارت دیگر این گرایش ،علم آب وخاک است و دانشجویان درباره نحوه رساندن آب تا مزرعه توسط کانالها یا لوله های انتقال آب و شبکه های توزیع آب در زمین زراعی، تامین نیاز محصولات زراعی و باغی با روشهای مختلف آبیاری،خارج ساختن آبهای اضافی از پیرامون ریشه به منظور تنفس ریشه گیاه توسط شبکه های زهکشی و احداث سد های انحرافی و خاکی برای آبیاری کشاورزی،آموزش می بینند.

توانایی های لازم :

مهندسی کشاورزی دارای 10 گرایش است که در این میان سه گرایش مهندسی آب ،مهندسی اقتصاد کشاوزی و مهندسی ماشین های کشاورزی از بین داوطلبان گروه آزمایشی ریاضي و فنی،دانشجو می پذیرد. به عبارت دیگر در این سه گرایش دانشجویان باید بر دروس ریاضی و فیزیک مسلط بوده و بتوانند بخوبی تجزیه و تحلیل کرده و محاسبه کنند و ازعهده دروس مهم این رشته برآیند .

موقعیت شغلی در ایران :

در کشور ما کشاورزی محور توسعه شناخته شده است و محور کشاورزی نیز آب است . پس باید دراین زمینه سرمایه گذاری کنیم .هر چند که در زمینه منابع آب، سر مایه گذاری بسیار خوبی شده است واین سرمایه گذاری ادامه نیز دارد تاجایی که به جرات می توانیم بگوییم که اگر زمانی در مملکتمان پولی برای راهسازی نداشته باشیم ،حتما پولی برای استحصال و توزیع آب کنار خواهیم گذاشت . بنا براین فارغ التحصیلان این رشته بازارکارخوبی دارند و در آینده بازار کار آنها بهتر نیز خواهد شد .

در حال حاضر نیز فارغ التحصیلان این رشته دربخش خصوصی،وزارت نیرو،وزارت جهاد کشاورزی،مهندسین مشاور آب و خاک،پیمانکاری های مختلف و شیلات زمینه کاری دارند . برای مثال در بخش شیلات طراحی استخر برای پروش ماهی در حیطه کار مهندسین آب است.

"دانش آموختگان آبیاری پس از فراغت از تحصیلواخذ مدرک کارشناسی می توانند با حضور در دوره های تجربی طراحی سیستم وگذراندن دوره دوماهه موفق به دریافت مجوزطراحی یا طراحی واجرا گردندومستقلا با تاسیس شرکت های آبیاری وآبرسانی یا درغالب همکاری با شرکت هایکشاورزی و آبرسانی دیگر به طراحی یا طراحی توام با اجرای سیستم های آبیاریبپردازند . ماهنامه علمی آبینه فروردین و اریبهشت 83"

درس های این رشته در طول تحصیل :

دروس مشترک در گرایش های آب ،اقتصاد کشاورزی و ماشین های کشاورزی :

ریاضیات عمومی ،فیزیک عمومی ،شیمی عمومی ،آمار و احتمالات ،برنامه نویسی کامپیوتر،هواشناسی،آبیاری عمومی ،اقتصاد کشاورزی ،خاک شناسی عمومی، زراعت عمومی ،مساحی و نقشه برداری ،باغبانی عمومی، عملیات کشاورزی ،زراعت غلات ،آشنایی با کامپیو تر

دروس تخصصی مهندسی کشاورزی _آب :

استاتیک ،مقاومت مصالح ، هیدرولیک ،نقشه برداری ،طراحی سیستم های آبیاری ،ا صول زهکشی ،هیدرولوژی آب های سطحی ،آب های زیر زمینی ،مهندسی زهکشی ،پمپاژ وایستگاه های پمپاژ ، تامین آب شرب روستاها، مصالح و روش های ساختمانی ،هیدرولیک انهار ،طراحی ساختمان های انتقال آب ، حفاظت آب و خاک واقتصاد مهندسی

                                   ..........................

گرایش خاک‌شناسی‌:

خاک، خاستگاه هستی و میراث بشر برای آیندگان است. رشته خاک شناسی یا علم خاک یکی ازرشته های پراهمیت و پرجاذبه در مجموعه رشته های مختلف کشاورزی است. از آن جا که احتیاجات بشر با تمام تنوع و گوناگونی هایش همه از خاک تأمین می شود، بقای این موهبت الهی به روشهای بهره برداری از آن وابسته است. استفاده مطلوب و پایدار از خاک درشرایطی امکان پذیر خواهد بود که با خصوصیات خاک آشنایی کامل حاصل گردد. خاک به عنوان یک منبع طبیعی مهم بر ثروت ملتها و امنیت غذایی هر کشور تأثیر گذارده، زندگی هر انسانی بر روی کره زمین از آن متأثر است. 

با توجه به اهمیت کشاورزی در ایران و همچنین تنوع خاکها به عنوان منبع طبیعی مهم برای تولید محصولات کشاورزی، و به منظور شناخت و استفاده بهینه از خاکها در زمینه های مختلف کشاورزی، آب و خاک، دفع فاضلابها، مسکن و شهرسازی، جنگل و مرتع، پارک و فضای سبز و نیز به منظور حفظ محیط زیست و جلوگیری از فرسایش و آلودگی خاک، تأمین نیروی متخصص و کارآمد در زمینه های مختلف علوم خاک ضروری به نظر می رسد. در دوره کارشناسی کشاورزی، عنوان خاک شناسی به رشته ای اطلاق می شود که با دارا بودن مجموعه ای از علوم و روشها در زمینه های زیرکارآیی و مهارتهای مورد نظر را تأمین نماید: 

الف- شناسایی و روابط خاک و آب وگیاه و عوامل مختلف اقلیمی. 

ب- شناسایی مراحل پیدایش و تکامل خاکها. 

ج- شناسایی و رده بندی انواع خاکهای مورد استفاده در کشاورزی. 

د- آشنایی با روشهایمختلف حفظ و نگه داری، بهبود کیفیت و مدیریت بهینه خاکها. 

گرایشهای مختلف رشته خاک شناسی:

 اگر چه رشته خاک شناسی در مقاطع تخصصی از نظر موضوعی به گرایشهای: فیزیک خاک، شیمی خاک، بیولوژی خاک، حاصلخیزی خاک، کانی شناسی خاک، طبقه بندی و ارزیابی خاک تقسیم می شود، اما در حال حاضر فقط یک گرایش در سطح لیسانس در دانشگاههای ایران وجود دارد. 

هدف از ایجاد دوره کارشناسی در رشته خاک شناسی تربیت کارشناسانی است که بتوانند علاوه بر عهده دار شدن مسؤولیتهای مختلف در رشته خاک شناسی و طبقه بندی اراضی، در برنامه ریزی و آموزش علوم خاک و تحقیقات در زمینه های خاک شناسی و ایجادبرنامه های مناسب بهره وری از زمین و مدیریت پایدار، خدمات مفیدی را ارائه نمایند. 

اهمیت و جایگاه در جامعه

طبق تخمین FAO (سازمان جهانی غذا) تولید مواد غذایی در کشورهای در حال توسعه در سال 2000، باید به حدود دو برابر میزان تولید محصول درسال 1975 افزایش یابد تا فقط استاندارد کنونی مصرف مواد غذایی حفظ گردد. موفقیت درتولید مواد غذایی با توجه به بررسی اطلاعات موجود و ارزیابی روند فعلی کشاورزی درایران چندان امیدوار کننده نیست؛ زیرا تاکنون همچنان از حاصل خیزترین اراضی استفاده می شود ولی زمینهایی که در آینده مورد استفاده قرار خواهند گرفت از استعداد وحاصل خیزی کمتری برخوردار خواهند بود.

 
اگر استفاده از خاک بر اساس شناسایی استعداد وقدرت تولیدی آن و مبتنی بر رعایت اصول صحیح علمی باشد منابع خاک آسیب کمتری رامتحمل خواهند شد و کوچکترین اشتباهی در بهره برداری از آن موجب وارد آمدن خسارتهای جبران ناپذیر می گردد و خاکی که برای تشکیل آن سالهای زیاد وقت لازم است در مدت بسیار کوتاهی از دست می رود. 

پایین بودن میزان تولیدات کشاورزی در ایران، در مقایسه با استانداردهای جهانی به میزان زیادی به علت کاهش مداوم حاصلخیزی خاک است که خودناشی از استفاده نادرست از خاک می باشد. برای رسیدن به خودکفایی غذایی، با توجه به انفجار جمعیت و عدم توسعه اقتصادی مطلوب و وابستگی به درآمدهای حاصل از نفت و اتمام آن در آینده نه چندان دور، توسعه کشاورزی در ایران بیش از پیش ضروری و لازم است. بنابراین به منظور بهره برداری مناسب از خاک برای رسیدن به خودکفایی، نیاز به نیرویانسانی کافی و کارآمد و علاقه مند به کار، ضروری است.

 دروس‌ تخصصی‌ گرایش خاک‌شناسی‌:

فیزیک‌ خاک‌، شیمی‌ خاک‌، خاک‌های‌ شور و قلیایی‌، پیدایش‌ و رده‌بندی‌ خاک‌ها، حاصلخیزی‌ خاک‌ و کودها، بیولوژی‌ خاک‌، فرسایش‌ و حفاظت‌ خاک‌، رابطه‌ آب‌ و خاک‌ و گیاه‌، ارزیابی‌ خاک‌ها و اراضی‌، نقشه‌برداری‌ خاک‌ها، مبانی‌ زهکشی‌، تغذیه‌ گیاه‌، کارآموزی‌.

بازار کار:

علاقه مندی به طبیعت و علوم وابسته به آن، شرط اصلی برای تحصیل در این رشته است؛علاوه بر آن داوطلبان ورود به این رشته باید از توان و دانش بالا در زمینه های: 

شیمی، ریاضی، قدرت تجزیه و تحلیل کافی، پشتکار و دقت فراوان، و توان جسمی نیزبرخوردار باشند. شایان ذکر است که علاوه بر کارهای آزمایشگاهی، بخشی از فعالیتها بهصورت عملیات صحرایی خواهد بود، بنابراین فعالیت نسبتاً زیادی را می طلبد. 

فارغ التحصیلان کارشناسی این رشته می توانند در زمینه های: طراحی، محاسبه، اجرا و نظارتبر طرحهای خاک شناسی به منظور بهره برداری صحیح از اراضی کشاورزی، حفاظت و اصلاحاراضی، مشاوره و کارشناسی به منظور برنامه ریزی طرحهای عمرانی در زمینه آب و خاک وکشاورزی فعالیت کنند.

همچنین در بخشهای: 

آب و فاضلاب، حفظ محیط زیست، مرتع،آبخیزداری و آبخوان داری، کویر و بیابان زدایی، ارائه برنامه های ترویجی در ادارههای کشاورزی و در مراکز تحقیقاتی مرتبط با آب و خاک کشاورزی و آموزشکده ها ودانشکده های کشاورزی و نیز آزمایشگاههای بخش خصوصی و هنرستانهای کشاورزی  می توانند فعالیت داشته باشند.