دید کلی
در جریان تبدیلتخمکبهدانه، جدار تخمدان نیزبر اثر رشد و تغییرات تبدیل به میوه شده، دانه را دربرمیگیرد. دانههای درون میوهبر اثر باز شدن یا شکستگی و یا تخریب جدار میوه از آن آزاد شده یا در آن باقیمیمانند مانند میوههای ناشکوفا . در برخی از گیاهان تخمدان بدون تلقیح تخمک بهمیوه تبدیل میشود. این قبیل میوهها را میوه بکر (پارتنوکارپیک( میگویند.
با رشد و تحولاتجدارتخمدانو تبدیل آن به میوه ، سایر بخشهای مادگی معمولا از بین میروند. در برخیاز گیاهان قسمتهایی از گل به صورت زوایدی که سبب سهولت پراکنش میوه میشود در آنباقی میمانند. مانند میوهآلاله،شقایقوفندق. اگر مادگی ازبرچههای جدا از هم تشکیل شده باشد، هر برچه آن ایجاد میوه مستقلی را میکند ومجموعهای به نام میوه مرکب روی نهنج بوجود میآید مانند میوه آلاله وماگنولیا.
ساختمان میوه رسیده
میوه مرکب از سه بخش زیر است.
· برونبر، که از اپیدرم خارجی تخمدانبوجود میآید.
· میانبر، که از مزوفیل یا پارانشیمبرگ برچهای (اسپوروفیل) حاصل میشود.
· درونبر، با آنکه ظاهرا اپیدرمداخلی تخمدان به نظر میآید، ولی از لایه داخلی اپیدرم و از پارانشیم جدار تخمدانناشی میشود. حد رشد و توسعه قسمت مختلف جدار میوه ، یا دوام آنها نسبت بهم برابرنیست.
میوههای گوشتی
در میوههای گوشتی ، فرابر از سلولهای آبدار و اپیدرم ازسلولهای درشت و گاه پوشیده ازکرکهایپرز مانندتشکیل مییابد. میانبر میوههای گوشتی را نوعی بافت پارانشیم مرکباز سلولهای درشت آبدار ، با جدار نازک سلولزی وواکوئلبزرگ محتوی مواد ذخیرهای فراوان تشکیل میدهد. مواد اندوخته در سلولهای میانبر ومیوهها بسیار متفاوت و بطور کلی مرکب ازقندهاو اسیدهای آلی ، مواد روغنی و گاهینشاستهورنگیزههای آنتوسیانیک یاکاروتنوئیداست.
درون بر میوههایگوشتی ممکن است آبدار و یا به صورت پرده نازکی درآید. در حالت اخیر میوه تقریباتماما گوشتی میشود که به آن میوه سته میگویند. در بعضی از میوههای گوشتی درونبرو حتی بخشهای میان بر نیز چوبی و استخوانی شده، تشکیل هسته را میدهند. به میوههایدارای هسته مانندگیلاسوهلومیوههای شفت میگویند.
میوههای خشک
در این میوهها فرابر ، خشک و غیر قابل نفوذ شده، در هنگامرسیدن دانهها ، بخش رویی آن به صور و اشکال مختلف تحلیل رفته، حالت غشایی پیدامیکند. بدیهی است در طبیعت فقط همین دو نوع میوه ، یعنی خشک و آبدار وجود نداشته،بلکه صور حد واسط بین میوه خشک و آبدار بسیار فراوانند.
پراکنش دانه و بذر افشانی
خروج و پراکندگی دانه از محفظه تخمدان را بذرافشانی میگویند. بذر افشانی در میوههای آبدار گوشتی بر اثر تاثیر عوامل بیولوژیکمانندباکتریهاوقارچهاصورت میگیرد. بذر افشانی در میوههای خشک ممکن است بر اثر مکانیسم خاصی که منجر به شکوفایی میوهمیشود صورت گیرد و یا دانه هنگام رویش درون میوه باقی میماند. بنابراین میوههایخشک را میتوان به 2 گروه شکوفا و ناشکوفا تقسیم نمود.
میوههای خشک ناشکوفا
برون بر آنها تا موقع جوانه زدن دانه به آنهادربرمیگیرد. این دسته از میوههای خشک غالبا تک دانهای بوده و از نظر ساختمانبرونبر و جنس مادگی دارای انواع مختلف زیر هستند.
· فندق:میوهای یک برچهای با فرابرکم و بیش چوبی شده است. در آلالهها که مادگی مرکب از برچههای متعدد است میوه نیزمرکب از فندقههای متعدد است.
· فندقههای بالدار:برونبر اینفندقهها تبدیل به بالی غشایی و بادار میشود. ثمرها ممکن است مانند ثمرنارونیازبان گنجشکساده یا مانند ثمرافرااز یک تخمدان دو برچهای بوجود آمده،دو گانه و کنار هم قرار گیرند. به ثمرهای دوتاییدیسامارمیگویند.
· گندمه:در این فندقهها که مخصوصگیاهانتیرهگندمهستند، قشر آلبومین پوشش دانه را کاملا جذب کرده کم و بیش به برونبرمیچسبند.
میوههای خشک شکوفا
در موقع رسیدن دانهها باز شده، دانه رها میشوند. اینمیوهها معمولا محتوی چندین دانه، ندرتا مانند میوه ماگنولیا دارای یک دانهاند. میوههای شکوفا ممکن است از مادگی یک برچهای یا از مادگی چند برچهای پیوسته و یاجدا از هم بوجود آمده و دارای حالات زیر هستند.
میوههای که از یک یا چند برچه جدا از هم حاصل میشوند.
· برگه:میوههایی هستند که ازبرچههای آزاد بوجود آمده، با ایجاد دیواره بین برچهای، برچهها از یکدیگر جدا وباز میشوند. مانند برگه (فولیکول) گیاهانماگنولیا،آلالهوبارهنگ آبی.
· نیام:میوههایی هستند که در اغلبگیاهان تیره نخود از مادگی یک برچهای بوجود آمده، در هنگام رسیدن با دو شکاف طولیباز میشوند.
میوههایی که از برچههای پیوسته و یا متصل بهم با تمکن محوری یا جانبی بوجودمیآیند.
مانندمیوه کپسولکه ازفراوانترین نوع میوه در غالب گیاهان هستند.
میوههای سته
· ستههای یک دانهای:محتوی یک دانههستند نظیر میوهبرگبو،فلفلوخرما
· ستههای چند دانهای:مانند میوههایانگور،بلادون،سیبزمینی،زرشکو برخی گیاهاندیگر مثلموز،نارنج،پرتقالولیموکه از ستههای چنددانهای هستند.
میوههای شفت
درونبر در میوههای شفت چوبی یا غضروفی است. میوههای شفتنیز دو نوع یک خانهای و چند خانهای دارند.
میوههای کاذب
این میوههای از تغییر اندامهای مختلف گل (به جز تخمدان) ورشد آنها مانند نهنج گل ، محور گل ، نهنج مشترک چندین گل و یا اساسا یک گل آذینکامل بوجود میآید. بهترین مثال این نوع میوهها که از تغییر شکل گل آذین حاصلمیشوند میوهتوتوشاه توتهستند که در عین حال از میوههای مرکب نیز میباشند.
میوههای مرکب
میوههای مرکب که در عین حال میوه کاذب نیز هستند از اتحادو تجمع میوههای ساده و بهم فشرده، مانند میوه توت و میوه اکثر گیاهانگلشیپوریتشکیل مییابند.